Вабо қўзғатувчиси ва касалликнинг юқиши
Вабо (холера) касаллигини вабо вибриони бактерияси келтириб чиқаради. Бу бактерия грамсалбий, вергулсимон бўлиб, ҳаракатланишини таъминлайдиган узун хивчин ва тўқималарга бирикиш учун керак бўлган тукчалари мавжуд.
Вабо касаллигини келтириб чиқариши мумкин бўлган В. чолерае бактериясининг кўпгина серотиплари мавжуд бўлиб, О-гуруҳига мансуб О1 ва О139 каби турлари вабонинг енг жиддий аломатларини келтириб чиқаради.
Бироқ, баъзида катталарда ҳам сариқ касалликнинг бу шакли ташхисланади. Одатда бу жигарга салбий омиллар таъсири, масалан, дори воситаларини қабул қилиш оқибатида ривожланади.
Бундан ташқари, конъюгацион сариқ касаллиги туғма патологияларнинг натижаси бўлиши мумкин, булар орасида Гилберт-Меиленграчт синдроми ҳам бор.
Гемолитик сариқ касаллик
Ушбу турдаги бузилиш ривожланишига еритроцитларнинг патологик парчаланиши, ортиқча билирубин тўпланиши ва организмдан унинг чиқарилиши билан боғлиқ мураккабликлар сабаб бўлади. Бу ҳолатни турли касалликлар ва патологиялар келтириб чиқариши мумкин: анемия, лимфолейкоз, тропик безгак, лимфосаркома.
Бундан ташқари, гемолитик сариқ касаллик дори моддаларининг танага токсик таъсиридан келиб чиқиши мумкин.
Физиологик сариқ касаллик
Сариқ касаллигининг бу тури янги туғилган чақалоқларга хос бўлиб, боланинг янги ҳаёт шароитларига мослашиши билан боғлиқ. Кўп ҳолларда касалликнинг физиологик шакли фермент тизимининг йетилмаганлиги билан тушунтирилади.
Бундан ташқари, бу билирубин метаболизмининг бузилиши билан боғлиқ бўлиши мумкин. Аксарият ҳолларда сариқ касаллиги муддатидан олдин туғилган ва заиф бўлган болаларда кузатилади.
Ушбу ҳолат учун тери ва шиллиқ қаватлар сариқлиги, шунингдек, юқори уйқучанлик характерлидир.
Неонатал сариқ касаллиги
Соғлом катта кишиларни касаллантириш учун тахминан 100 млн. гача вабо бактериялари талаб қилинади.
Бу катта миқдордан келиб чиққан ҳолда, касалликнинг тарқалиши учун озиқ-овқат ёки сувнинг жиддий ифлосланиши юз бериши керак ва одамдан одамга тўғридан-тўғри юқиши баъзи епидемик ҳолатлардан ташқари, камдан-кам кузатиилади.
Вабо епидемияси кузатилганда бактериялар бевосита ва билвосиа жуда юқумли бўлиб қолади, чунки озиқ-овқатлар ва сув ифлосланиши кенг тарқалади.
Қўтир канасининг биологияси ва ҳаёт сикли
Қўтир қўзғатувчиси — қўтир канаси инсоннинг облигат паразитидир. Паразитга жинсий диморфизм характерли: урғочилари еркакларидан икки баробар катта бўлиб, 0,3-0,5 мм гача йетади.
Каналарнинг чатишиши терининг юзасида содир бўлади. Чатишишдан кейин еркак каналар дарҳол нобуд бўлади.
Уруғлантирилган урғочи терининг шох қаватида қўтир йўлини шакллантиради ва унда бир кечада 2-4 та тухум қўяди. Тери кератини кана сўлагидаги махсус протеолитик ферментлар ёрдамида еритилади (ҳосил бўлган лизат билан еса озиқланади).